domingo, 22 de junho de 2014

LÍNGUA MIRANDESA - Manifesto em Forma de Hino, por Amadeu Ferreira (Fracisco Niebro)

Nosso Senhor é como as pessoas de Miranda, não fala mirandês.
Quando uma língua não serve para rezar. Quando se dizem todos os pecados a Deus, sem medo, e se tem vergonha de rezar em mirandês. Quando é assim, não há língua que resista. Parece que Deus, quando andou pelo mundo a aprender as línguas, chegou aqui e passou ao lado. Eu creio que o desviaram. É tempo de Deus não ter vergonha de falar em mirandês.
Quando uma língua não se escreve, dizem que a história ainda não começou, porque não há como contar essa história. Apenas pode ser contada pela língua dos outros. Uma língua sem história não pode durar para sempre.
O pior é quando a língua deixa de servir para pensar. Ou, quando dormimos, não aparece a falar nos sonhos, porque a língua dos sonhos é aquela que está dentro de nós. Fala-se como se respira. Se o leite que mamamos não vem misturado com a língua, esta não pode ficar metida dentro de nós e ser tão importante para a vida como o estômago, o coração, a cabeça, o fígado. Só dessa maneira não se pode viver sem ela. Apenas assim aparece nos sonhos, ainda que não queiramos. Uma língua que não fala nos sonhos não vai longe.
Há palavras que, quando as dizemos, nos deixam com pele de galinha, mas apenas nós nos apercebemos; há sons que mos envolvem como uma onda de calor, mas apenas nós sentimos o gelo que por vezes trazemos dentro de nós a derreter; há trejeitos da língua dentro da boca, falando, que nos fazem cócegas que ninguém mais sente; há ditos que não têm outra maneira de se dizer e ninguém se apercebe quando não conseguimos traduzi-los; há coisas que, quando usamos outra língua para as dizer, soam como estranhas e, no fim, ficamos com a ideia de que não fomos capazes de as dizer. Há palavras, sons, ditos, coisas, que dormiram durante tanto tempo connosco, que tomaram cama para um lado e quando não nos deitamos para esse lado é como dormir sobre uma pedra.
Em Lisboa há um jardim zoológico com animais de outros países ou que já desapareceram dos campos. Quem fala mirandês, pode ser como esses animais raros: toda a gente gosta de os ouvir e acha piada à sua língua. Está a chegar um tempo em que quem fala mirandês pode estar como num jardim zoológico, animal raro a quem as pessoas acham piada e por quem têm curiosidade. Acontecem coisas que nos devem fazer pensar: há grupos, associações e até partidos para defender tudo o que está a desaparecer. Defendem-se os pássaros, os burros, certas aves. O governo até dá dinheiro para tudo isso. Por mim, até concordo. Por que razão com o mirandês, uma língua que está a desaparecer, nada disso acontece?
Os mirandeses apenas podem gabar-se de uma coisa: a sua língua. Correi o mundo inteiro e não encontrareis nada igual. Não é melhor do que as outras línguas, mas é a nossa, única no mundo. Porque as línguas são como as pessoas, cada pessoa: por muito semelhantes que sejam, são todas diferentes. Quando uma delas morre, é algo que se perde para sempre.
Há mil anos, dizem, já se falava mirandês. Talvez fosse um pouco diferente, mas era mirandês. Uma língua que teimou permanecer numa pequena ilha, cercada pelo mar que é o português e o castelhano, deve levar-nos a pensar. Se morrer, com ela morrerão de novo todas as pessoas que nestes mais de mil anos a falaram. Então, ficamos com um enorme problema: nem em toda a Terra de Miranda há espaço para enterrar tanta gente. Por isso, como almas penadas, ficaremos condenados a chocar constantemente com os esqueletos da língua que morreu: uma palavra aqui, uma letra além, um dito mais adiante. E quando, durante o inverno, o fumo das chaminés se for espalhando com o vento por fontes, por outeiros e por vales, os esqueletos da língua virão a aquecer-se na boca de algum velho sentado à lareira com os netos nos joelhos. Porém, de tão enregeladas, as letras, as palavras, não conseguirão juntar-se para formar contos ou cantigas.
Concordareis comigo que ninguém gosta de viver num cemitério ou caminhar por um campo de batalha onde apenas ficaram cadáveres, cheiro a pólvora e, passado algum tempo, a carne putrefacta. Um campo assim, apenas pode ser bom para os abutres que, voltejando no céu, virão descendo com os bicos preparados para se fartarem. E só quem está cego não vê os abutres que já andam por aí. Nada tenho contra os abutres, mas essa não pode ser a missão dos mirandeses.
Desde que os homens falam, já muitas línguas morreram: são línguas mortas. Essas línguas ou geraram outras, que são suas filhas, ou deixaram escritos que podemos ler e, pelo menos aí, voltam a viver. Porém, línguas houve que desapareceram, ninguém sabe delas. As pessoas que as falaram é como se nunca tivessem existido pois nada há que permita recordá-las.
Que destino queremos para o mirandês?
Há um tempo para tudo. Agora é o tempo para responder à pergunta. Para responder com a cabeça. Porém antes, deixemos o coração pensar, pois é por aí que a língua melhor se percebe.
No passado, há muitos anos, obrigaram-nos a falar português. Disseram-nos que o mirandês não era uma língua de gente ou, então, era uma língua de gente estúpida, atrasada. Os reis obrigavam as pessoas a fazer os documentos oficiais em português. Os enviados do rei vinham a Miranda e falavam português. O português era a língua dos ricos e do poder e, com o tempo, o mirandês foi-se identificando como fala dos pobres, como fala do campo. Depois, quando Miranda foi elevada a cidade, veio um bispo que obrigou todas as pessoas a rezar em português. Todos deviam aprender as orações que mandou afixar nas portas das igrejas. Desse modo, a língua foi expulsa da Igreja. Desde então para cá, foi ficando pelos caminhos, abrigou-se do frio em volta das chaminés, acompanhava os nossos sonhos. Envergonhada, foi-se escondendo de quem vinha de fora, foi encolhendo até ficar presa numa pontinha de Portugal. Aí, nunca conheceu fronteiras impostas por reis e manteve a sua pátria, para além das guerras, dentro da casa da sua família asturo-leonesa.
Passou a andar por aí a lavrar, a ceifar, a cavar, a vindimar, a regar, a apanhar rosmaninho para estrume, a apanhar lenha, a caminhos, a apascentar as mulas ou as vacas. Sempre de cabeça levantada, mesmo com frio e com fome, cansada, com sono. Foi língua de raiva, mas também de embalar; língua deste inferno de mete pé saca pé e língua de sonhar com vidas melhores; língua de ralhar e língua de torna-jeira ou torna o burro; língua de chorar e língua de festas e de dançar; língua de morrer e língua de nascer. Enquanto andava por aí, parava nas forjas a aquecer-se e saía de lá transformada em relhas, sachos, guinchas, machadas, foices de cabo comprido e varandas; subia ao campanário e tanto repicava a casamentos e baptizados como chamava à missa, voltejando solenemente, ou tocava a rebate quando os medos eram tão fortes que obrigavam a juntar toda a gente; era língua de bombeiros em filas de baldes sem fim; aos domingos à tarde andava pelo Sagrado, engalanada, ou corria as ruas a dar vivas à mocidade; quando tinha sede, baixava-se a beber de boca nos ribeiros ou agarrava-se à picota, para baixo e para cima, sem parar; quando tinha fome, ia pelas Arribas e pelo Planalto e, com a raiva feita sacho, alavanca ou enxadão, punha as rochas a dar uvas, azeitona ou centeio.
Por vezes ficava em casa à espera, pois não a deixavam ir para a Argentina, o Brasil, Sevilha, Lisboa, a França e outros mundos de Deus. Também nunca foi à guerra, mas tantas vezes morreu por lá.
Era uma língua de vida. Vida difícil, mas vida. Era uma língua de uma raça igual à da gente que a fala: gente orgulhosa, que nunca desiste nem se contenta com o que tem ou o que é; gente que chora com raiva e, na desgraça ou na necessidade, é capaz de se unir como se fosse um só; gente que à força de passar a vida a subir encostas, aprendeu a olhar para cima; gente que a cada sachada, a cada sulco, a cada balde de água, vai semeando e regando sonhos de futuro e é capaz de tudo – apenas ela e deus sabem quanto! –, para ter a vaidade de parir filhos que tenham uma vida melhor; gente que teimou em falá-la e sempre se deu bem com ela.
Os anos foram passando, umas gerações após outras. E a língua foi ficando sempre, como uma herança. As histórias que fazia, ninguém as escreveu. Hoje, quem as pode contar? Onde haveria memória tão grande que lá coubessem todas? Por isso, ficaram por aí: umas foram enterradas e já se desfizeram em terra, outras voaram com o fumo das chaminés nas noites de inverno, abrigando-se dentro das grutas, metendo-se pelos buracos das paredes, escondendo-se de dia quando o barulho não a deixa ouvir-se. À noitinha, se estiverdes pelas Arribas, sentai-vos numa pedra, deixai que o sol acabe de se pôr e os pássaros se recolham, àquela hora em que se ouve o silêncio passar por entre os zimbros e agarrar-se às fragas como um bafo. Esperai um pouco, até que se levante uma brisa e escutai as vozes que começam a sair, formando histórias que o lusco-fusco deixa adivinhar nos vultos dos socalcos e das oliveiras. Depois, lançai-vos pelo carreiro acima sentindo os passos dos contos que buscam quem os conte.
Cerca de quatrocentos ou quinhentos anos andou a língua nesta vida. Já se tinha habituado ao português e ia esquecendo o castelhano. Então, começou a pedir palavras emprestadas ao português, cada vez em maior número. Sempre que o português aparecia com uma palavra nova, até lhe achava graça e levava-a para casa como se fosse sua. Mas foi-se mantendo, sem nunca deixar de ser quem era. Com o tempo, passou a conviver com o português dentro de cada pessoa, apenas se atrevendo a sair quando esta a autorizava.
Entretanto, dizem-nos que as pessoas da cidade de Miranda deixaram de falar mirandês. Expulsaram a língua para as aldeias à volta. E o mirandês sentiu-se tão bem entre essa gente que nunca mais voltou à cidade. Em cada aldeia, a língua cresceu com as suas diferenças, a sua maneira de ser, embora sem deixar de ser quem era. Apagar essas diferenças ou fazer de conta que não existem, seria ficar mais pobre e, quem sabe, morrer de vez. Pertencer ao mirandês, como uma língua única, é algo de que nos devemos orgulhar. Mas não devemos orgulhar-nos menos das diferenças que se foram sedimentando sabe-se lá desde quando, e que já os nossos avós herdaram dos avós deles. Isso, não há qualquer lei que o possa alterar. Mas a língua é só uma, o mirandês. Todos, em conjunto, ainda nos poderemos fazer ouvir. Divididos, nada valemos e não faltará quem esteja à espera dessa divisão para fazer troça de nós. Juntos podemos defendê-la melhor, ensiná-la, escrevê-la e continuar a falá-la.
Que destino queremos para o mirandês?
É muito difícil responder: a língua está tão doente que ainda não descobriu remédio que a salve. Primeiro, fez uma fronteira com o português e manteve-se apenas numa parte da Terra de Miranda; depois, tornou-se amiga do português e foi-lhe pedindo palavras emprestadas como se fossem suas. Quando, entretanto, a expulsaram da Igreja, foi como receber uma facada que nunca deixou de sangrar e, com o tempo, evoluiu para cancro. Quem conhece a cura para o cancro? Apesar disso, não há que desistir nunca ou dar-se por vencido O pior é que os mirandeses nem se aperceberam. Está doente, velha e cansada, com poucas forças para resistir. E apenas existe uma maneira de os velhos viverem: através dos filhos. O mirandês deve deixar filhos que tenham orgulho na sua língua e não reneguem os pais.
Nos últimos trinta anos, a Terra de Miranda encheu-se de doutores, de jornais, de rádios, de televisões. Mas não há doutores em mirandês, jornais que o escrevam, rádios que o falem, televisões onde se veja. O mirandês é pobre e não terá dinheiro para televisões, possivelmente nem para rádios. Mas pode ter doutores. E pode ter um jornalzinho, por pequeno que seja, que vá pelo mundo fora onde haja um mirandês com a língua enovelada dentro de si desde há muitos anos e com vontade de a deitar para fora. Não será assim que a Terra de Miranda pode mostrar que é grande? Qual é o mirandês que não daria dez tostões para apoiar um jornalzinho que viva uma vez por mês, ou apenas de três em três meses?
Nos últimos trinta anos, muitas coisas que falavam mirandês foram desaparecendo, mortas ou escondidas onde ninguém as veja: arados, relhas, charruas, carros de mulas e carros de bois, albardas, molhelhas, jugos, caniças para a palha, forquilhas de madeira e de ferro, trilhos, foices, picotas, foices de cabo comprido, cestos vindimadeiros, cestos estrumeiros, cilhas, cargas e arrochos, cabeçadas, malhos, molhos de colmo, forjas, fornos, eiras e tantas, tantas coisas. Mas a vida não parou, mudando o mundo em cada dia. Vamos deixar que a língua morra agarrada a essas coisas que já morreram, em vez de a fazer viver agarrada às pessoas que a falam, mudando e ficando com elas, indo com elas para todo o lado?
Nos últimos trinta anos, a língua foi sendo expulsa das casas: os contos já não sobem pelas chaminés, já não come à mesa, já não dorme na cama. Na rua, quando por ela passa, já há quem a olhe de lado. A continuar assim, sem eira nem beira, há-de morrer de frio, numa noite de inverno, debaixo de algum telheiro onde, por caridade, lhe permitiram dormir. Não haverá na Terra de Miranda uma casa para a língua, que seja apenas sua e onde entre quem a queira falar, quem a queira aprender ou, pelo menos, dar-lhe uma ajuda? Uma casa que, sem ser escola, sirva para ensinar quem a queira aprender? E onde se guardem livros que falem dela e por ela? Não será assim que a Terra de Miranda mostra que é grande?
Vou a ficar por aqui. Mas ainda vos quero fazer um desafio, a vós mirandeses que, como eu, aprendestes a falar o mirandês enquanto mamáveis, e também a vós que não o chegastes a aprender bem, mas ainda estais a tempo, pois apenas através dela podereis lembrar os vossos avós, e a todos vós que, mirandeses ou não, apenas agora a descobris e também a quereis meter dentro. Olhai para dentro de vós, bem no fundo de vós, e respondei, um por um, olhos nos olhos: quereis ser os coveiros da língua que herdastes? Quereis deixar que morra a única coisa que é vossa e, como nenhuma outra, vos distingue? Se quereis, então é tempo de comprar a urna e preparar o funeral. Se não quereis, então mexei-vos porque o tempo é escasso para ainda fazer alguma coisa.
Quem esteve a ler, já vai cansado e com razão. Por mim, podia continuar. Com o coração na ponta dos dedos, toda a noite fui escrevendo, sem sono, como quem fica a vigiar para não morrer. Lisboa inteira, à minha volta, deixa-me a falar sozinho. A Terra de Miranda, a quinhentos quilómetros daqui, cheira-me a vindima e a sementeira.

Lisboa, numa longa noite de Setembro de 1999
Fracisco Niebro 
------------------------------------------------


ÇTINO PARA ŨA LHÉNGUA MARIMUNDA
(manifesto an modo de hino)

Nuosso Senhor ye cumo ls de Miranda, nun fala mirandés.
Quando ũa lhéngua nun sirbe para rezar. Quando se dízen todos ls pecados a Dius, sin miedo, i se ten bergonha de rezar an mirandés. Quando ye assi, nun hai lhéngua que s’aguante. Parece que Dius, quando andubo pul mundo a daprender las lhénguas, chegou eiqui i passou an zlhado. You acho que lo zbiórun. Ye tiempo de Dius nun tener bergonha de falar an mirandés.
Quando ũa lhéngua nun se scribe, dízen que la stória inda nun ampeçou, porque nun hai modo de cuntar essa stória. Solo puode ser cuntada pula lhéngua de ls outros. Ũa lhéngua sin stória nun puode durar siempre.
L pior ye quando la lhéngua deixa de serbir para pensar. Ó, quando drumimos, nun aparece a falar ne ls suonhos, porque la lhéngua de ls suonhos ye la que stá andrento de nós. Fala-se cumo se respira. Se l lheite que se mama nun ben misturado cula lhéngua, esta nun puode quedar metida andentro i ser tan amportante pa la bida cumo l stómado, l coraçon, la cabeça, l fígado. Solo assi nun se puode bibir sin eilha. Solo assi aparece ne ls suonhos, inda que nun quérgamos. Ũa lhéngua que nun fala ne ls suonhos, nun bai longe.
Hai palabras que, quando las dezimos, mos fáien quedar cun piel de pita, mas solo nós damos por esso; hai sonidos que mos ambuolben cumo ũa óndia de calor, mas solo nós sentimos l cúscaro que a las bezes traiemos andrento a derretir; hai antrejeitos de la lhéngua andrento la boca, falando, que fázen cuçquinhas que naide mais sinte; hai ditos que nun ténen outra maneira de se dezir i naide antende quando nun somos capazes de ls traduzir; hai cousas que, quando ousamos outra lhéngua pa las dezir, sónan cumo stranhas i, na fin, quedamos cul’eideia de que nun fumos capazes de las dezir. Hai palabras, sonidos, ditos, cousas, que drumírun tanto tiempo cun nós, que ganhórun cama par’aquel lhado i quando nun mos deitamos para esse lhado ye cumo drumir anriba ũa piedra.
An Lisboua hai un jardin zoológico cun animales doutras tierras ó que yá zaparecírun de l termo. Quien fala mirandés, puode ser cumo esses animales ralos: to la giente gusta de ls oubir i acha-le grácia a la sue lhéngua. Stá a benir un tiempo an que quien fala mirandés puode star cumo nun jardin zoológico, bicho ralo a quien las pessonas áchan grácia i por quien ténen curjidade. Pássan-se cousas que mos dében de dar que pensar: hai grupos, associaçones i até partidos pa defender todo l que steia a zaparecer. Defénden-se ls páixaros, ls burros, ciertas arbles. L goberno até dá denheiro para esso. Por mi, até acho que stá bien. Porque será que cul mirandés, ũa lhéngua que stá a zaparcer, nun acuntece nada desso?
Ls mirandeses solo púoden agabar-se dũa cousa: la sue lhéngua. Correi l mundo i nun achareis nada armano. Nun ye melhor que las outras, mas ye la nuossa, única ne l mundo. Porque las lhénguas son cumo las pessonas, cada pessona: por bien aparecidas que séian, son todas defrentes. Quando ũa se muorre, ye algo que se perde para siempre.
Hai mil anhos, dízen, yá se falaba mirandés. Poderie ser algo defrente, mas era mirandés. Ũa lhéngua q’ateimou an quedar nũa pequeinha ilha, arrodiada pul mar que ye l pertués i l castelhano, debe-mos dar que pensar. Se se morrir, cun eilha morreran-se outra beç to las pessonas que nestes mais de mil anhos la falórun. Quedamos assi c’un porblema mui grande: nien an to la Tierra de Miranda hai campo para anterrar tanta giente. Por esso, cumo almas penadas, quedaremos cundanados a star siempre a sbarrar culs scaletos de la lhéngua que se morriu: ũa palabra eiqui, ũa letra acolhá, un dito mais alantre. I quando, pul eimbierno, l fumo de ls chupones se fur spargindo cul aire por essas ourrietas, cabeços i canhadas, ls scaletos de la lhéngua han-de benir a calcer-se na boca dalgun bielho sentado al lhume culs nietos ne ls zinolhos. Mas, de tan angaranhidas, las letras, las palabras, nun seran capazes de s’ajuntar pa formar cuontas ó cantigas.
Cuncordareis cumigo que naide gusta de bibir nun semitério ó caminar por un campo de batailha adonde solo quedórun cadabres, cheiro a pólbara i, passado un tiempo, a chicha pocha. Un campo assi, solo puode ser buono pa ls cuorbos que, arrodiando l cielo, beneran abaixando culs bicos prontos a fartá-se. I solo quien stá ciego nun bei ls cuorbos que yá ándan por ende. You nun tengo nada contra ls cuorbos, mas essa nun puode ser la mission de ls mirandeses.
Passou a andar por ende a arar, a segar, a scabar, a bendimar, a regar, a tomilhos, a azeitunas, a lheinha, a caminos, culas mulas, culas bacas. Siempre de cabeça alhebantada, mesmo cun friu i cun fame, cansada, cun suonho. Fui lhéngua de rábia, mas tamien d’arrolhar; lhéngua deste einfierno de mete pie saca pie i lhéngua de sonhar cun bidas melhores; lhéngua de renher i lhéngua de torna geira ó torna l burro; lhéngua de chorar i lhéngua de fiestas i beilar; lhéngua de se morrer i lhéngua de nacer. Anquanto andaba por ende, paraba nas fraugas a calcé-se i salie dalhá feita reilhas, sachos, guinchas, machadas, calagouças i barandas; chubie-se al campanairo i tanto repicaba a casamentos i batizados cumo chamaba a missa, boltiando, ó a rebate quando ls miedos éran tan fuortes que oubrigában a ajuntar to la giente; era lhéngua de bumbeiros an carreiras de baldos sin fin; als demingos a la tarde andaba pul sagrado, pimpona, ó corrie las rues a dar bibas a la mocidade; quando tenie sede, abaixaba-se a buer de boca ne ls rigueiros ó agarraba-se a la ciguonha, al para baixo i al parriba, sin parar; quando tenie fame, iba pulas Arribas i Prainada i, cula rábia feita sacho, fierro ó çada, ponie las peinhas a dar ubas, azeitunas ó centeno.
A las bezes quedaba an casa a la spera, que nun la deixában ir pa l’Argentina, l Brasil, Sebilha, Lisboua, la Fráncia i outros mundos de Dius. Tamien nunca fui a la guerra, mas quanta beç se morriu por alhá.
Era ũa lhéngua de bida. Bida defícele, mas bida. Era ũa lhéngua de raça armana a la giente que la fala: giente argulhosa, que nunca dejiste nien s’aquemoda cul que ten ó ye; giente que chora cun rábia i, na zgrácia ó necidade, ye capaç de s’ounir cumo se fura un solo; giente q’a la fuorça de passar la bida a chubir lhadeiras daprendiu a mirar parriba; giente q’a cada sachada, a cada suco, a cada baldo d’auga, bai sumbrando i regando suonhos de feturo i ye capaç de todo - só eilha i Dius sáben quanto! -, pa tener la proua de parir filhos que téngan ũa bida melhor; giente que ateimou an la falar i siempre se dou bien cun eilha.
Ls anhos fúrun passando, giraçones ũas atrás las outras. I la lhéngua fui quedando siempre, cumo ũa ardança. Las cuontas que fazie, naide las screbiu. Hoije, quien las puode cuntar? Adonde haberie mimória tan grande q’alhá coubíran todas? Por esso, quedórun por ende: ũas anterradas i yá se çfazírun an tierra, outras bolórun cul fumo de ls chupones nas nuites d’eimbirno, abrigando-se ambaixo ls lhapos, metendo-se ne ls machinales de ls paredones, scundendo-se de die quando ls rugidos nun la déixan oubir. A la tardica, s’andubirdes pulas Arribas, sentai-bos nũa piedra, deixai que l sol se çponga i ls páixaros s’arrecuolhan, naqueilha hora an que s’oube l silenço a passar por antre ls niebros i a agarrá-se a las peinhas cumo un bafo. Asperai un cachico, até que s’alhebante un airico i scuitai: las bozes ampéçan a salir, formando stórias que l luçque-fusque deixa adebinar ne ls búltios de ls paredones i de las oulibeiras. Apuis, botai-bos carreiron arriba sentindo ls passos de las cuontas q’ándan a ber s’áchan quien las cunte.
Por ende quatrecientos ó quenhientos anhos andubo la lhéngua nesta bida. Yá se habie afeito al pertués i iba-se squecendo de l castelhano. Anton, ampeçou-le a pedir palabras amprestadas al pertués, cada beç mais. Siempre que l pertués aparecie cun ũa palabra nuoba, até le achaba grácia i lhebaba-la para casa cumo se fura sue. Mas fui-se aguantando i nunca deixou de ser quien era. Cul tiempo, passou a cumbibir cul pertués andrento cada pessona solo s’astrebindo a salir quando esta la deixaba.
Nesse antretiempo, dízen que ls de Miranda deixórun de falar mirandés. Scamugírun la lhéngua pa ls pobicos al redror. I l mirandés sentiu-se tan bien antre essa giente que nunca mais tornou a la cidade. An cada pobico, la lhéngua creciu culas sues çfréncias, l sou son, mas sien deixar de ser quien era. Apagar essas çfréncias ó fazer de cunta que nun eisísten, serie quedar mais probe i, se calha, morré-se de beç. Pertencer al mirandés, cumo ũa lhéngua sola, ye ũa cousa de que mos debemos argulhar. Mas nun mos debemos argulhar menos de las çfréncias que se fúrun acamando sabe-se alhá zde quando, i que yá ls nuossos abós ardórun de ls abós deilhes. Esso, nun hai nanhue lei que lo puoda altarar. Mas la lhéngua ye ũa sola, l mirandés. Todos juntos inda mos podemos fazer oubir. Debedidos, nun balemos nada i nun faltará por ende quien steia a la spera desso para fazer caçuada de nós. Juntos podemos defendé-la melhor, ansiná-la, screbí-la i cuntinar a falá-la.
Que çtino queremos pa l mirandés?
Ye mui defícele respunder: la lhéngua está tan mala q’inda nun se çcubriu remédio que la salbe. Purmeiro, fizo ũa raia cul pertués i deixou-se quedar solo nua parte de la Tierra de Miranda; apuis, tornou-se amiga de l pertués i fui-le pedindo palabras amprestadas cumo se fúran deilha. Quando, nesse antretiempo, la scamugírun de l’Eigreija, fui cumo recebir ũa facada que nunca deixou de botar sangre i, cul tiempo, bolbiu-se an cáncaro. Quien conhece la cura pa l cáncaro? Assi i todo, nun hai que zistir nunca ou dar se por bencido. L pior ye que ls mirandeses nien se dórun de cuonta. Stá mala, bielha i cansada, cun poucas fuorças pa rejistir. I solo hai ũa maneira de ls bielhos bibíren: por bias de ls filhos. L mirandés ten que deixar filhos que téngan proua neilha i nun arrenéguen ls pais.
Ne ls redadeiros trinta anhos, la Tierra de Miranda anchiu-se de doutores, de jornales, de rádios, de telbisones. Mas nun hai doutores an mirandés, jornales que lo scríban, rádios que lo fálen, telbisones adonde se beia. L mirandés ye probe i nun tenerá denheiro pa telbisones, se calha nien para rádios. Mas puode tener doutores. I puode tener un jornalico, bien pequeinho que seia, que báia por esse mundo adonde haba un mirandés cula lhéngua amarfanhada andrento por muitos anhos i cun gana de la botar acá para fuora. Nun será assi que la Tierra de Miranda puode amostrar que ye grande? Qual ye l mirandés que nun darie dues crouas para ajudas a un jornalico que biba ũa beç por més, ó cada trés meses que seia?
Ne ls redadeiros trinta anhos, muita cousa que falában mirandés fúrun zaparcendo, muortas ó scundidas adonde naide las beia: arados, reilhas, charruas, carros de mulas i de bacas, albardas, melenas, jugos, setas de la palha, biendas i biendos, trilhos, fouces, ciguonhas, calagouças, asnales, cestos sterqueiros, cilhas, cargas i arrochos, cabeçadas, maços, colmeiros, fraugas, fornos, eiras i tanta, tanta cousa. Mas la bida nun parou, demudando-se l mundo a cada die. Bamos a deixar que la lhéngua se muorra agarrada a essas cousas que se morrírun, an beç de la fazer bibir agarrada a las pessonas que la fálan, demudando i quedando cun eilhas, indo cun eilhas pa to ls lhados?
Ne ls redadeiros trinta anhos, la lhéngua fui sendo scamugida de las casas: las cuntas yá nun chúben puls chupones, yá nun come a la mesa, yá nun drume na cama. Na rue, quando adrega a passar, yá hai quien la mire de lhado. A cuntinar assi, sin eira nien beira, há-de-se morrer cul friu, nũa nuite d’eimbirno, ambaixo algun cabanhal adonde, por smola, la deixórun drumir. Nun haberá na Tierra de Miranda ũa casa pa la lhéngua, que seia solo sue i adonde entre quien la querga falar, quien la querga daprender ó, al menos, botá-le ũa mano? Ũa casa que, sin ser scuola, sirba para ansinar quien quejir daprender? I adonde se guárden lhibros que fálen deilha i por eilha? Nun será assi que la Tierra de Miranda amostra que ye grande?
Bou-me a quedar porqui. Mas inda bos quiero fazer un zafio, a bós mirandeses que, cumo you, daprendistes a falar l mirandés anquanto mamábades, i tamien a bós que nun lo cheguestes a daprender bien, mas inda stais a tiempo puis solo por eilha podeis lhembrar buossos abós, i a todos bós que, séiades mirandeses ó nó, solo agora lo çcubris i tamien lo quereis meter andrento. Mirai par’andrento de bós, bien ne l fondo, i respundei, un por un, uolhos ne ls uolhos: quereis ser ls anterradores de la lhéngua q’ardestes? Quereis deixar que se muorra l’única cousa que ye solo buossa i, cumo nanhue outra, bos çtingue? Se quereis, anton ye tiempo de cumprar l queixon i purparar l antierro. Se nun quereis, anton spabilai-bos porque l tiempo ye scasso par’inda fazer algo.
Quien stubo a ler, yá bai farto i cun rezon. Por mi, podie cuntinar. Cul coraçon na punta de ls dedos, to la nuite fui screbindo, sin suonho, cumo quien queda a belar para nun se morrer. Lisboua anteira, alredror, deixa-me a falar solico. La Tierra de Miranda, a quenhientos kilómetros deiqui, cheira-me a bendímia i a sementeira.

Lisboua, ua lharga nuite de setembre de 1999.
Fracisco Niebro


1 comentário:

  1. Lindo este hino ao povo de Miranda! Escrito por um dos seus mais brilhantes filhos! Bem hajas, Amadeu Ferreira! Um gd abç para ti! Desta tua amiga, Mª Idalina Brito.

    ResponderEliminar

Nota: só um membro deste blogue pode publicar um comentário.